miércoles, 24 de agosto de 2022

Lecturas complementarias sobre los petos de ánimas

Lecturas complementarias sobre los petos de ánimas: 

‘Arte popular. Los petos de ánimas’ y ‘Os petos de ánimas en Ourense’

Dos libros sobre un mismo tema y territorio: los petos de ánimas en la provincia de Ourense. Ambas lecturas se complementan, rellenando datos o mejorándolos, según se consulten en uno u otro. La diferencia de perspectiva y estilo procura una visión amplia al lector y una aproximación a una arquitectura popular con la que se dará de bruces en casi cualquier población gallega. Ambos libros los encontré en la Biblioteca Pública Municipal de A Ponte, Ourense.


Antes de nada, un vistazo a cada uno. El primero, ‘Arte popular. Los petos de ánimas’, escrito por Yolanda Barriocanal López y publicado en Ourense, 1985, es un riguroso estudio acerca de los petos de ánimas, especialmente los aurienses. 

Repasando lo dicho anteriormente por otros autores, comparte las nuevas investigaciones y desarrolla la contraposición de hipótesis, referidas a la génesis, su desarrollo histórico y la expansión. También adelanta un punto inédito, como es el de la confección de una tipología, un intento de estructuración a partir de las formas usadas en la construcción de los petos. Completa su estudio con fichas donde una fotografía del peto se acompaña de datos geográficos, históricos y artísticos.


El segundo libro, publicado en A Coruña, 1985, está conformado con material que iba a formar parte de una exposición. 

Con esta premisa se comprende la composición y el estilo de la obra: textos breves al inicio, de varios autores implicados, ocupando pocas páginas el total; un amplio despliegue fotográfico de calidad, donde varias obras conocen hasta tres instantáneas distintas y el papel cambia de material; una selección de textos diversos. Un conjunto que busca impactar e informar, con fotografías claras y narrativa breve. De interés es su despliegue gráfico a la hora de documentar una manifestación que apenas se tiene en cuenta en el primero: los retablos y los petos manuales, de madera.

El somero repaso nos lleva al deseo de complementar: el texto erudito del primero, el repaso de autores del segundo y sus magníficas fotografías. Con ellas se soluciona la baja calidad del primero, aunque tengamos que llevar el trabajo de ir buscando en el desorden del segundo. 


El peto de ánimas de Louredo no se ha incluido en el segundo, pero sí se ha reseñado debidamente en el primero.

Hasta 3 veces se menta: dos para describirlo y una para dar noticia, en una nota a pie de página, de su desaparición. Esto no ha sucedido, pues se encuentra en el mismo lugar, pero llama la atención y te hace pensar si hubo un segundo peto, lo cual no se deduce del contenido del libro, pero sí de alguna conversación con algún vecino del pueblo. Siendo así, estaríamos ante un cambio de ubicación (desde O Cazapedo a Louredo) o una desaparición.

viernes, 12 de agosto de 2022

'Anuario de tradicións galegas', de Manuel Quintáns Suárez

En 121 páxinas, o 'Anuario de tradicións galegas', de Manuel Quintáns Suárez recolle o paso dun ano entre ditos, traballos e festas da nosa terra. Tras unha dinámica introdución á cuestión do tempo e os calendarios, cada mes reséñase sinalando a orixe etimolóxica e histórica do seu nome, recóllense ditos relacionados con el e móstranse que traballos se realizan nel e que festas ou costumes eran propios.

Libro que atopei curioseando polas estanterías da Biblioteca Pública Municipal da Ponte, Ourense, e que supón unha mirada rápida, mais estruturada, ó sentir dunha terra ó longo dun ano. Parte do contido pode sernos cercano ou terllo escoitado ós nosos maiores. É atractivo que se condesase en poucas páxinas e se acompañase dos debuxos de Xosé Conde Corbal. Tamén representa un ánimo e testemuño que calquera podería coller: resumir e poñer por escrito o que coñecemos sobre o noso pobo. Tampouco vai ser cousa de volverse etnógrafo, pero ben que podiamos deixar documentación que os expertos poidan consultar desde xa.

O limiar leva o título de "A medida do tempo" e introdúcenos nos inicios e formación dos calendarios, da necesidade humana de dividir e nomear ciclos temporais, para así coñecer mellor e controlar o medio. Recollo curiosidades como que foi a Lúa quen mereceu máis atención primeira, inda que o Sol resultou de máis interese; que os calendarios non son só froito da metódica e paciente observación e estudio humano, senón que vive tamén de crenzas e costumes; e, por rematar, diferentes datas que son fitos na formación do actual calendario: tralo do rei Numa, as reformas do s. II, de Xulio César (46 a.C.), de Octavio Augusto, de Gregorio XIII (1582),...

Na "Razón e límites do noso ANUARIO" pásase a constatar que o multiforme mundo galego, ca súa paisaxe e cas persoas que o conforman, pode perder en breve parte da súa historia e cultura. Así, o Anuario ven a recoller unha parte delas, mostrándoas nun devir cronolóxico cíclico. Incluso se di que se esmorece parte dese mundo, o mellor que podemos facer é acompañalo e non deixar de visitar os seus restos. Mentres dure a agonía, recolle o autor ditos, traballos e crenzas, festexos e ritos, sendo consciente que o espíritu galego non os fixou nun determinado mes, senón que os vivíu intensamente, por riba de estruturas cronolóxicas e que esas vivencias foron as que deron intensidade e interés a certos tempos.

A seguir van os meses, cos seus refráns, traballos senlleiros e crenzas relacionadas, xunto cas festas, moitas delas cristiás ou cristianizadas. Imos ver un par de exemplos. 

Tras ocuparse dos Maios e as Festas do Ramo, na páxina 51 comeza o espazo adicado a xuño, O Corpus e san Xoán. Xuño ven de Iunius, da deusa romana Iuno, irmá e cónxuxe de Xúpiter. As festas sinaladas son as do Corpus e a de san Xoán. Tempo de verán e de recollida dalgúns vexetais e froitas, co que se sinala o seguinte dito: O que xexúa no san Xoán ou é parvo ou non ten pan. O cuco, paxaro relacionado ca deusa Iuno, ten neste tempo certo protagonismo, inda que maior importancia garda nos meses anteriores. Pasa o señor Quintás a debullar doutrina e ritos relacionados co Corpus e san Xoán bautista. Deste último sinala as Cacharelas, a recollida da Flor da auga e o orballo no amencer do día de festa, así como o baño das nove ondas ou o paseo por nove fontes. Unha sorpresa é a do ovo de san Xoán, práctica máxica ca que se busca entrever o futuro persoal nun ovo que se deixa ó relente da noite de san Xoán.

Sobre o mes de agosto, momento no que escribo estas liñas, di que ven o seu nome do romano Augustus, tendo antes o nome de Sextilis. Recolle un dito que ben sentimos hoxe en día, tras destes incendios e calores: A choiva do mes de Agosto non é choiva: é mel e mosto. Trala mirada rápida ós poucos traballos do mes, pasa a unha longa lista de festas e romarías, nas que destaca a presenza mariana. Só de Ourense menciona a festa de santa María do Mundil, nosa señora de Reza, a Guía, a festa da Encarnación de Celanova e Vilar de flores. 

Unha lectura interesante e breve, que remata ca bibliografía e que ben pode levarnos a valorar e recoller as tradicións, ditos e festas propias do lugar no que nacemos.