martes, 30 de junio de 2020

Don Ramiro González presenta el nuevo Ritual de exorcismos en artículo de Auriensia

Lectura y síntesis de su artículo "La lucha de la Iglesia contra el mal y el poder de lanzar demonios. (Sobre el Ritual de Exorcismos. II)"


Don Ramiro González Cougil es un buen estudioso de la liturgia, que sigue en activo, investigando y celebrando. Fue profesor mío y tuve ocasión de leer alguno de sus aportes para comprender y presentar el renovado Ritual de exorcismos de la Iglesia Católica. Como liturgista y sacerdote discreto, su perspectiva es el estudio de los textos, su comprensión desde la historia y la celebración, la relación con la Biblia y diferentes documentos eclesiales, incluyéndolos dentro de la Historia de la Salvación. Es decir, no vamos a encontrarnos historias personales, divulgación y confrontación con casos de exorcismos ni una reseña desde su propia experiencia sacerdotal. Esto puede tirar atrás a los que buscan morbo o historias de casos, pero no restará interés a quienes quieran saber si la Iglesia sigue creyendo en el demonio, realiza prácticas extraordinarias contra su influencia y quiera descubrir los diferentes ritos exorcísticos. Ah, ¿que usted pensaba que solo había uno? Pues pase y lea para ponerse al día.

Constitución Sacrosanctum concilium sobre la sagrada liturgia, 79, 1963

Sin muchas reviravueltas, voy a sintetizar y presentar este artículo de don Ramiro sobre el renovado Ritual de exorcismos. El autor nos advierte que es la continuación de otro estudio y, en rápida consulta a Dialnet, he descubierto que hace poco regresó por sus fueros con otro escrito. Aquí va a comentar y desgranar la sección de los "Praenotanda", que es la introducción y guía que la Iglesia coloca al inicio de sus Rituales.  Antes, se encontraban todos unificados en el 'Ritual Romano', pero hoy en día veremos que los libros son multitud y suelen encontrarse por separado: Misal, Leccionarios, Bendicional, Ritual de Iniciación Cristiana, Ritual de Exorcismos... Tal guía introductiva es más que un manual de intrucciones, pues nos pone en la tesitura de la fe de la Iglesia, nos contextualiza determinada práctica, advierte quién es el ministro y la forma de realizarla, nos pone las bases de la Escritura y la tradición eclesial para saber de dónde procede y pide a las debidas Conferencias Episcopales que, si quieren, aporten su genio local y tradiciones, de modo que se actualice en culturas concretas.

Cristo e Iglesia, más que demonio


En estos "Praenotanda", y lo mismo en el artículo de don Ramiro, Cristo e Iglesia aparecen muchísimo más que demonio. Y es que el Ritual lo pone en su sitio: es una criatura de Dios, malvada, poderosa, pero no a tal punto que se imponga a la providencia divina. Así, Cristo e Iglesia son lo primero, el contexto en el que el demonio actúa, sin salirse de sus límites. Si el demonio es fuerte, Cristo es el "más fuerte" (siguiendo la expresión neotestametaria) y ha dejado la Iglesia como expansión de su sanación-salvación histórica. El demonio aparece como un ángel que ha dado la espalda a tal salud y se mete con el ser humano. Aunque expresado en otras ocasiones del artículo, don Ramiro González lo sintetiza así:

... la Iglesia tiene un objetivo claro: alabar a Dios y contribuir a la salvación integral de la persona, la comunidad y la creación entera.

Ramiro González Cougil, La lucha de la Iglesia contra el mal y el poder de lanzar demonios (Sobre el Ritual de Exorcismos. II). Auriensia, 2002

Y los primeros puntos de los que se ocupa son: "La acción de Cristo" y "La misión de la Iglesia". En esa dinámica fluida, donde la liturgia ocupa un lugar central, se inserta la acción del demonio: Los "praenotanda precisan que la Iglesia no ha dejado de actualizar en su historia el poder recibido de su Maestro y lo ha hecho de diversos modos (cf. Praen 7): por la oración, el ayuno, la vigilancia, la penitencia y los exorcismos ordinarios (en relación con la iniciación cristiana) y los mayores, en relación con los "posesos". En este contexto se incluye la definición de exorcismo mayor o "gran exorcismo", tomada del CCE n. 1673.

Al demonio poca atención se le presta, centrando el discurso en la sanación integral, la perspectiva cristológica y la victoria del bien. Como es la continuación de otro artículo no podemos valorar si tal situación quiere reducir la información sobre el demonio (que se minusvalora en el mismo artículo) o es que el tema ha recibido más espacio en otros lugares. El propio Ritual no desarrolla demonología alguna, fuera de ciertos datos básicos. Se fija la atención en Cristo y los medios de la Iglesia, sin entrar a desentrañar el misterio del "malo".

Dos tipos de exorcismo


Acabamos de leer que hay dos exorcismos diferentes y que se aplican en dos contextos diferentes, de los que se encarga el autor entre las páginas 107 a 109 de Auriensia n. 5. Se trata del exorcismo menor y el exorcismo mayor, o exorcismo. El primero se contempla dentro del camino de la iniciación cristiana, que incluye la senda sacramental del bautismo, Eucaristía y confirmación. El segundo es el referido a los obsesos y posesos. Para una respuesta adecuada, siguen dos páginas más, dando ideas de cómo tratar al posible poseso, con atención a su salud integral: física, psíquica y espiritual. ¿El sacerdote debe ocuparse de todo? Para nada, pues el propio fiel tiene un papel protagonista activo. Esto nos va alejando de muchos papeles de película, donde el poseso poco hace, fuera de sufrir la presencia malvada de una personalidad que le ataca desde dentro.

La celebración del exorcismo


Tampoco la imagen de muchas películas nos va a dar una idea de cómo se desarrolla el rito católico del exorcismo mayor, o exorcismo, a secas. Siguiendo el esquema del artículo, lo sintetizamos en los siguientes pasos:

- Aspersión de agua bendita
- Proclamación del Evangelio
- Imposición de manos
- Ostensión de la cruz y signación
- Oración de deprecación e imprecación
- Conclusión

prenotandos del ritual de exorcismo, trad CEE 2003
Una vez más, don Ramiro resalta cómo estamos ante una celebración litúrgica, con sus ritos iniciales, proclamación del Evangelio, ritos exorcísticos y conclusión. Ojo a las precisiones que, como profesor y estudioso de la liturgia, le dedica al tema de la Palabra. De interés, también, son sus apreciaciones subsiguientes acerca de los signos no verbales: la cruz, imposición de mano, insuflación y aspersión de agua bendita. Son cuatro elementos pertenecientes al lenguaje no verbal del rito, con profundo significado simbólico y efectivo.

Un texto para iniciados


No hemos sino arañado la superficie de un artículo interesante, donde se desglosa el rito, se fundamenta desde el mismo actuar de Cristo, se muestra cómo el exorcismo es una más de las herramientas benditas de la Iglesia contra el mal y se contextualiza su uso. Ya veis que para un curioso quizás no sea muy atractivo, pero sí lo es para alguien que quiere comprender mejor el rito o un católico entendido. De hecho, el Ritual dispone de oraciones propias para los fieles, donde no es obligatoria la presencia del sacerdote, en la línea de renovación del Concilio. Los propios fieles no siempre conocen estas introducciones a los rituales ni las posibilidades que se le brindan desde ellos, así que don Ramiro puede serles de utilidad.

Selección de recortes

Clic para ampliar.

Recortes Auriensia 5, 2002, don Ramiro

Enlaces para profundizar

1. "Praenotanda" del Ritual, con material adjunto, preparado por la arquidiócesis de Cali.
2. EL NUEVO RITO DE LOS EXORCISMOS: Presentación oficial del cardenal Medina Estévez, prefecto de la Congregación para el culto divino y la disciplina de los sacramentos en la sala de Prensa de la Santa Sede. Martes 26 de enero de 1999.
3. Preguntas y respuestas acerca del exorcismo, preparadas por la Conferencia Episcopal de los EUA.

sábado, 20 de junio de 2020

Sexto día de novena a san Xoán de Louredo 2020

Sexto día de novena a san Xoán de Louredo 2020

Pasamos o ecuador da novena e vanse acumulando citas, ligazóns, detalles que nos fan admirar a
riqueza dunha nvena sinxela dun pobo sinxelo. Imos collendo pulos dende o tronco dela e abrímonos á historia e a relixión dende mil ramas que amplían o noso coñecemento e percepción. Polo camiño, quedan tantos outros recordos e sentimentos, como tamén preguntas e incógnitas. Máis tiramos adiante un día máis e fixámonos hoxe no lugar onde se reza a novena: na igrexa de Louredo. Veremos algúns detalles que nos poderán abrir a coñecer outros. O templo, como espacio físico, acolle historia e devoción, permitindo que diferentes persoas vaian lendo nesas dimensións a vida do pobo e dos veciños.Unha construcción sólida, con poucos adornos, sen especiais atractivos, mais con elementos que inda hoxe nos falan.

De todos modos, comecemos polo texto da oración de hoxe. Un texto que, coma os anteriores, pode ser inédito para os que estamos acostumados a escoitar a novena, pero non a tela connosco, a man cando queiramos. Neste camiño de descubrimento e popularización, damos un paso máis, descubrindo e colocando en táboa de comparación, a edición usada en Louredo, a impresa en Valladolid, e a impresa en Montevideo, dixitalizada na Universidade de Uruguay.

A virtude da fortaleza

Seguindo na senda das virtudes, recordamos que, dende o primeiro día, na novena estanse citando e pedindo, pedindo coñecelas e asumilas, especialmente a caridade (primeiro día), tamén unha "viva e práctica fe" (segundo día), unha "firmísima e ben fundada esperanza" (terceiro día), convertirse nun "verdadeiro amante da xustiza" (cuarto día), a prudencia (quinto día) e, hoxe, a fortaleza. Vexamos que nos di o Catecismo da Igrexa Católica nos seus números 1810 e 1808, por esa orde:

1810 As virtudes humanas adquiridas a través da educación, mediante actos deliberados, e a perseveranza, sempre mantidas no esforzo, son purificadas e elevadas pola graza divina. Coa axuda de Deus forxan o carácter e dan facilidade á práctica do ben. O home virtuoso está feliz de practicalas.

1808 A fortaleza é a virtude moral que asegura a firmeza e a perseveranza na procura do ben en dificultades. Reafirma a resolución de resistir ás tentacións e superar obstáculos na vida moral. A virtude da forza faino capaz de superar o medo, incluso a morte, e afrontar xuízos e persecucións. Permite ir ata a renuncia e o sacrificio da súa propia vida para defender unha causa xusta. "A miña forza e a miña canción é o Señor" (Sal 118, 14). "No mundo terás tribulación. Pero ánimo! Superei o mundo ”(Xn 16:33).

A fortaleza da festa a san Xoán

Comparto dous recortes para ver como a festa de san Xoán é moi antiga e foi sobrevivindo a diversas reformas eclesiais.


A fortaleza do templo e campás de Louredo




Hai anos, quizás no 2013, publicáronse as contas da parroquia nun folio e, no seu reverso, unha foto e varios datos sobre a parroquia. Pasou o tempo e os datos e datas que van aparecendo vannos dando unha perspectiva histórica para recoñecer a durabilidade dos elementos. Podemos facer nós tamén memoria e compartir algún fitos importantes, que se verán enriquecidos ca nosa memoria particular, familiar e parroquial. Como non, todos os que o desexedes, pousade aquí fotos, vídeos, recordos e desexos.
A igrexa parroquial, con san Xoán bautista como patrono, foi inaugurada o 24 de xuño de 1913. Pasaran como sete anos, polo menos, desde que se falaba de presupostos, ampliacións e problemas varios. Na revista 'Vida gallega' atopamos unha referencia ó Chollo, o artista arnoiés que confeccionou os altares de Louredo. Era 1921 e nela lemos: "y hasta un enorme retablo que luce, y que admira al visitante en el altar mayor de la próxima iglesia de Loureda". Loureda ben pode ser Louredo, pois quen escribe non era nativo. No 1923 temos o cerrado dos Diestros, conservándose inda a data na columna que delimita a porta para entrar dende O Regueiro. Dese mesmo ano é a campá grande, mirando dende a porta maior, a da dereita. Inda se ve perfectamente cas súas inscricións e lendas, dedicada a  santa María e san José, cunha cruz, como un Calvario, mirando cara o sur-oeste, e símbolos similares a unha custodia co estrelas a ambos lados, mirando cara o norte. Contrasta ca pequena, lisa, sen máis añadido aparente que a inscrición do ano 1953 e o encargado de fundila, que foi na fundición Malingre de Ourense. Neste mesmo ano fundiron a estatua de don Francisco Blanco Nájera, bispo de Ourense, situada no patio central do Seminario Maior de Ourense.

Este tema das campás podería dar para moitos recordos, verdade? Cando tocaban tres veces ó día, ou os diferentes toques, segundo anunciasen morte, ou a administración da extremaunción, ou contra as treboadas, ou a incendio...

jueves, 18 de junio de 2020

Cuarto día de novena a san Xoán de Louredo 2020

Cuarto día de novena a  san Juan de  Louredo 2020

A devoción a  san Xoán é antiga e a súa dobre festa: de nacemento e martirio, é un feito inédito entre os santos da Igrexa católica. O Directorio sobre a piedade popular e a liturxia recolle este dato ao comezo do seu número 225: 

Desde a antigüidade, o culto a  san Xoán estivo presente no mundo cristián, onde pronto adquiriu tamén connotacións populares. Ademais das celebracións do día da súa morte (29 de Agosto), como sucede normalmente para todos os santos, só de  san Juan Bautista, como de Cristo e da Virxe María, celébrase solemnemente o seu nacemento (24 de Xuño).

 

Unha referencia ao século  XIII: a Biblia do diaño

Para facernos unha idea da antigüidade do seu culto vaiamos a unha obra do s.  XIII! e descubramos que o mes de xuño xa celebra a festa de  san Juan. Coñecido como a Biblia do diaño, traemos a esta entrada a referencia ao manuscrito  Codex  Gigas. Así o presenta a ficha da Biblioteca Dixital Mundial: 

O  Codex  Gigas (ou Biblia do Diaño) é un gran manuscrito do século  XIII proveniente de Bohemia, unha das históricas terras checas. Coñecida polo seu tamaño e a súa sorprendente representación do diaño a páxina completa (na páxina 577), contén as seguintes partes: o Antigo e Novo Testamento; dúas obras de  Flavio  Josefo; Etimoloxías de Isidoro de Sevilla; o libro de texto estándar para o ensino da medicina na Idade Media, coñecido como  Ars  medicinae (A arte da medicina);  Chronica  Boëmorum (Crónica dos bohemios) do século  XII, de  Cosmas de Praga; e un calendario. De especial interese son as seccións que dan testemuño da orixe bohemia do manuscrito e a súa axitada historia. A fins do século  XVI, a obra incorporouse ás coleccións do gobernante  Habsburgo, Rodolfo II. Durante o asedio sueco en Praga, a finais da Guerra dos Trinta Anos (1648), o manuscrito foi tomado como botín de guerra e trasladado a Estocolmo.

Codex  Gigas contén, case ao final, un calendario. Del extraemos este recorte, onde vemos reflectida a data da festa de  san Xoán  bautista.




A festa de  san Juan, en xuño, consignada no  Codex  Gigas, manuscrito en pergamiño do s.  XIII, coñecido como a Biblia do diaño.  

 

Que é a oración?

Pero nós vivimos hoxe, usando unha novena do s.  XIX, así que continuamos e actualizamos esa oración, ese culto, ao Precursor. Con todo, que é orar? Botemos unha ollada ao Catecismo da Igrexa católica: 

2558 «Para min, a oración é un impulso do corazón, unha sinxela mirada lanzada cara ao ceo, un berro de recoñecemento e de amor tanto desde dentro da proba como na alegría (Santa Teresa do Neno Jesús).

2563 O corazón é a morada onde eu estou, ou onde eu habito (segundo a expresión  semítica ou bíblica: onde eu “penétrome”). É o noso centro escondido,  inaprensible, nin pola nosa razón nin pola de ninguén; só o Espírito de Deus pode sondalo e coñecelo. É o lugar da decisión, no máis profundo das nosas tendencias psíquicas. É o lugar da verdade, alí onde eliximos entre a vida e a morte. É o lugar do encontro, xa que a imaxe de Deus, vivimos en relación: é o lugar da Alianza.

 

Como rezar a novena a  san Xoán de  Louredo

En rápida ollada, comprobamos como a devoción a  san Xoán  bautista vén de lonxe e que a oración consiste nunha relación cordial e confiada entre Deus e o crente, aínda que teremos que engadir unha dimensión máis: que a oración se abre aos fieis que se reúnen e non só é un acto persoal, íntimo, senón social, comunitario. Así, pode ser que recemos a novena sós ou en compañía. Vexamos, de modo sinxelo, como se reza a novena a  san Xoán de  Louredo.

Iníciase co tradicional: No Nome do Pai

Tras uns segundos en silencio, iníciase a oración para todos os días:  Gloriosísimo  san Juan  bautista, precursor de mi Señor Jesucristo, lucero hermoso del mejor Sol,...

Outro instante en silencio e elíxese a oración propia de cada día, recitándoa con calma.

Ao acabar, un momento para meditar ou lembrar o recitado e pásase ao momento da petición, que adoita seguirse de tres Pai Noso,  Avemaría e Gloria. Se non fixeron máis cambios, na parroquia de  san Xoán de  Louredo, celébrase Misa antes da novena, así que só se réza un Pai Noso.

Termínase coa oración final para todos os días: Santísimo y  humildísimo señor  san Juan  bautista, que siendo tanta vuestra santidad que ocupáis un lugar muy distinguido en la Gloria

O himno a  san Xoán pódese cantar ou recitar tras esta oración.

Hai que ter en conta que a novena a  san Xoán ten algunhas pasaxes un tanto  enrevesadas, expresións  grandilocuentes e moita, moita, oración de petición. Todo iso é froito doutras épocas e expresións, pero podemos rescatar  preciosamente a mensaxe: a grandeza do santo, a toma de conciencia da  pequenez do  orante, a confianza na unión entre oración-fe-acción, a grandeza dun mesmo que sintoniza coa santidade de Juan,...

 

Fotos comentadas para este cuarto día de novena


Don José Ramón Villar, administrador parroquial de Louredo, atendeu a miña petición e envíanos estas dúas fotos, realizadas onte, para que vexamos a zona do presbiterio e teñamos un primeiro plano da imaxe de  san Xoán.


Os altares foron realizados, nas primeiras decenas do s. XX, polo artista  arnoiés José Benito, O Chollo, quizais no seu taller próximo ao río  Arnoya, na zona de O Inquiau.






E a imaxe din que a trouxeron da vella capela, anterior igrexa de  Louredo. É a que sae en procesión o día da festa e a súa factura é sinxela, así como os seus materiais constituíntes.





Como non, non pode faltar a oración propia de hoxe, que tomamos da fotocopia da novena que se usa en  Louredo, engadindo unha imaxe do patrón.

Rezo propio do cuarto día da novena a  san Juan  bautista, que se reza en  Louredo. Acompaña ao texto a imaxe poderosa do patrón, colocada no centro do altar maior, confeccionado por don José Benito, o Chollo.


A imaxe corresponde ao  san Xoán do altar maior da igrexa parroquial. Unha imaxe traída desde Ourense por varios homes, entre os que se contou o meu defunto avó Manuel. Non sei como a transportarían, pero os camiños de entón non eran nada bos. A prensa das primeiras décadas do século pasado debúxannos unha paisaxe abatida en canto ás comunicacións deste lado da provincia. Tanto polo lado de Cortegada como polo de  Remuíño, Arnoia. Malas ou inexistentes estradas, paso de ríos en barca, por falta de pontes, e un exercicio mínimo das forzas políticas en orde a solucionalo.

Sobre a novena cóntoche un pouco máis en  https://delouredo.blogspot.com/2017/01/pena-de-novena.html

miércoles, 17 de junio de 2020

Tercer día de la novena a san Juan de Louredo 2020

Tercer día de la novena a san Juan de  Louredo 2020


Todavía no tengo fotos de la novena de este año, ni como quedó la iglesia y la imagen del sano Juan adornada. Sí os comparto esta del "milleiro", cultivado en el Outeiro, que  iba destinarse para la imagen procesional. ¡Hasta tiene pequeñas espigas!  Racimos de uvas no hay todavía, así que tendrían que comprarlo y ponérselo en el brazo. Ambos elementos naturales, maíz y uvas, son un precioso símbolo que une a todo el pueblo en memoria y evocación.

Memoria y evocación desde el maíz y las uvas

Milleiro cultivado no Outeiro para o san Xoán
Milleiro cultivado
no Outeiro
para o san Xoán
Durante años crecimos viendo la imagen procesional de san Juan sin adornos. Durante la novena y fiesta sí tenía estos visibles vegetales. Son un precioso recuerdo de la vida del pueblo, común a todos, con  capacidad de unir a los fieles actualmente. Ambos recuerdan tiempos difíciles, expresan realidades cotidianas y se abren a nuevas dimensiones trascendentales. El recuerdo confluye en la evocación y se configura un ámbito interpretativo rico en matices.

Maíz y uvas son base para hacer pan y vino. Un dicho habla de ellos en unión con la vida humana: con pan y vino se hace el camino. Así, son símbolo del alimento diario, fruto de la tierra y del esfuerzo de los agricultores. Si lo miramos como una de las caras de la realidad, le damos la vuelta y descubrimos un aspecto negativo: los que no tienen que comer, los que pasan hambre, o no tienen ni maíz ni uvas... ¡Ni tierra! Así, surge la acción de  gracias, pues la tierra produce y el trabajo se ve recompensado; al tiempo, la tristeza por quien no tiene nada de eso, y llegamos a la práctica: denunciar el hambre en el mundo, criticar las causas, ayudar a mitigar las consecuencias... ¡Nada extraño en esta novena! ¿O no pedimos en la oración de ayer "una viva y práctica fe"?

El maíz recuerda tiempos pasados donde el hambre  rondaba y, si no se llegaba el hambre, sí la miseria y penalidades; también el trabajo de recogerlo y llevarlo a moler al  Inquiau, a la zona de los molinos, de noche, cargando con el saco de los  granos para bajo y subiendo con la harina; recuerda los tiempos (aún  cercanos) en que todas las familias  iban teniendo sus  animales, consiguiendo carne y leche frescos, para vender y para el consumo familiar; un pasado de pan hecho de harina de maíz, de la bica, de la fiesta de san Juan significada en la comida del cordero y en el  postre de arroz con leche. El maíz también nos podría llevar, en este particular viaje de interpretación, recuerdo y mirada  trascendente, hasta sus orígenes americanos, la importancia mítica que tenía para ciertas culturas y el recuerdo de América como la tierra que acogió la tantos emigrantes gallegos que, con muchas ilusión y ganas de trabajar, allá se fueron, generalmente, dejando una bonita memoria de nuestro pueblo gallego.

El arqueólogo Enrique Vela, tratando el simbolismo del maíz en las tierras mexicanas,  escribió:

Para los pueblos agrícolas de  Mesoamérica el maíz no solo representa el alimento fundamental –bajo y eje principal de su gastronomía–, sino que también se ve en el contexto de un complejo mítico con profundas raíces históricas como la esencia del ser humano. El ejemplo más útil de esta noción la encontramos en un pasaje del libro  maia conocido como  Popol  Vuh. Allí se dice que tras algunos intentos errados, los dioses crearon al hombre a partir de una mezcla de maíz amarillo y blanco. En otro texto  maya, los  Anales de los  Cakchiqueles, está registrado que los primeros humanos fueron creados a partir de una mezcla de masa de maíz con la sangre del  tapir y de la serpiente. Hace falta destacar que esta idea del hombre hecho de maíz se encuentra en otras culturas; por ejemplo, una de las diosas del maíz entre los mexicanos,  Chicomecóatl, se decía que era la carne y la vida de los hombres. Además, en cierto modo, el ciclo del maíz -que pasó desde la colocación de la semilla bajo la tierra hasta su aparición como planta que crece hacia el cielo montón de vigor- permitió considerar la planta como una metáfora del renacimiento.

También la uva nos retrotrae a sus trabajos, pues la viña precisa mil cuidados, y a la alegría de su consumo, sobre todo, en días festivos, como cuando juntaban el vino en la que había sido la casa de la señora  Xabiera, en el  Cazapedo. Y también a la aguardiente, pues el ciclo del vino, en nuestro pueblo, acoge la  alquímica destilación del orujo, bajo la paciente mirada del  "aguardenteiro" y el calor de un fuego pausado y controlado, acompañado por horas de silencio y las visitas de quien quiere  curiosear o de los dueños de esa  potada.

Tener maíz, algunos con  espiga, y ver que los racimos  iban creciendo, era buena señal para este mes, pues el verano comenzaba y las cosechas debían tener buena cara. Por  eso, en  Louredo, durante el mes de mayo se tocaban continuamente las campanas (¿tres veces al día?), para  alejar las "treboadas" y las temidas pedradas de  granizo. Recuerdan los mayores que se decía, incluso antes de ver la tormenta:
Altar maior da igrexa de Louredo, domingo 14-VI-2020
Altar maior da igrexa
de Louredo,
domingo 14-VI-2020


Tente, trono, tente  eí,
que Dios pode máis ca ti.


Ante la tormenta cercana se rezaba el rosario en familia, cerrando antes todas las puertas y ventanas, recogiendo la ropa colgada junto a los  lavaderos, se encendía una " mariposa" (en un vaso lleno de aceite, en el que flotaba esa mecha con un ligero pie circular) y se invocaba a santa Bárbara. ¡Y nada de mirar por las ventanas, enfocando directamente los rayos!


Maíz y uva, procesados, son alimentos que podrían recordar las especies  eucarísticas, pero, ¡ojo!, que la  ostia se conforma con trigo, no maíz. Lo advierte el Código de Derecho  Canónico, en su número 924:

Art 3 DE Los RITOS Y CEREMONIAS DE La CELEBRACIÓN  EUCARÍSTICA

924 § 1. El  sacrosanto sacrificio  eucarístico debe ser ofrecido con pan y vino, al que hay que mezclar un poco de agua.
§ 2. El pan debe estar hecho exclusivamente de trigo y hecho recién, para que no exista peligro de corrupción.
§ 3. El vino debe ser natural, fruto de la vid, y no corrompido.

Oración propia del tercero día, recogido en la novena de Montevideo, 1842

oración propia deste día, conforme nola presenta a novena dixitalizada pola Biblioteca Nacional de Uruguay e que fora impresa en Montevideo, no ano 1842, anterior á edición que temos en Louredo.



Pegamos un ojo a la oración propia de este día, conforme nos la presenta la novena digitalizada por la Biblioteca Nacional de  Uruguay y que había sido impresa en Montevideo, en el año 1842, anterior a la edición que tenemos en  Louredo.


Como siempre, los fieles podréis rezarla y los curiosos conocer un poco más sobre expresiones  grandilocuentes en la devoción popular del s.  XIX, las virtudes y la imagen impresionante que se tenía de este santo.

martes, 16 de junio de 2020

Segundo día de la novena a san Xoán de Louredo 2020

Segundo día de la novena a san Xoán de Louredo 2020

Compartimos hoy esta oración propia del segundo día de novena a san Juan (Xoán) bautista. La tomo de la edición de Montevideo, impresa en 1842, anterior a la que manejamos en el pueblo de Louredo, Cortegada, que se data en 1889, tal como descubríamos ayer. La oración es similar en los dos casos, aunque hoy ya hay más diferencias, para nada esenciales, entre ellas. Una diferencia es la expresión que se cita de un santo a la hora de hablar del bautista.

Los santos hablan de san Juan en su novena

Al largo de estos nueve días vamos a tener ocasión de escuchar cinco citas de santos, referidas al patrono. Una de ellas se repite todos los días, en la oración final, y está atribuida a san Agustín. Las otras cuatro se reparten entre dos santos: san Juan Crisóstomo y san Pedro Crisólogo. Dos citas cada uno. Hoy, escuchamos la atribuida al Crisóstomo, que dice así:"sementera del evangelio" (novena de Louredo), "propagador de él evangelio" (novena de Montevideo). Por desgracia, ni esta ni niguna de las otras citas cuenta con una referencia a la obra de la que fue tomada. Bien pudieron ser recordadas de memoria y, de este modo, citadas o ser tomadas de fuentes que, hoy, han sufrido una revisión crítica. Aquí queda pendiente un preciso trabajo de comprobación textual. Podemos ir adelantando algo ya.

Un error en una cita de la novena


Internet no lo tiene todo, pero sí mucho. Así que, la falta de buenas ediciones actuales en papel, veremos si encontramos esta cita en la Red. Bien podría ser del Crisóstomo, hombre que llegó a compararse con el bautista para poder, así, lanzar un ataque verbal contra el poder imperial del momento, llamando la atención sobre él y su labor evangélica. Benedicto XVI, sin entrar en detalles escabrosos, dejó dicho, en su Audiencia General de 26 de septiembre de 2007:

Por su solicitud en favor de los pobres, san Juan fue llamado también "el limosnero". Como administrador atento logró crear instituciones caritativas muy apreciadas. Su espíritu emprendedor en los diferentes campos hizo que algunos lo vieran como un peligroso rival. Sin embargo, como verdadero pastor, trataba a todos de manera cordial y paterna. En particular, siempre tenía gestos de ternura con respecto a la mujer y dedicaba una atención especial al matrimonio y a la familia. Invitaba a los fieles a participar en la vida litúrgica, que hizo espléndida y atractiva con creatividad genial.

A pesar de su corazón bondadoso, no tuvo una vida tranquila. Pastor de la capital del Imperio, a menudo se vio envuelto en cuestiones e intrigas políticas por sus continuas relaciones con las autoridades y las instituciones civiles. En el ámbito eclesiástico, dado que en el año 401 había depuesto en Asia a seis obispos indignamente elegidos, fue acusado de rebasar los límites de su jurisdicción, por lo que se convirtió en diana de acusaciones fáciles.

Otro pretexto de ataques contra él fue la presencia de algunos monjes egipcios, excomulgados por el patriarca Teófilo de Alejandría, que se refugiaron en Constantinopla. Después se creó una fuerte polémica causada por las críticas de san Juan Crisóstomo a la emperatriz Eudoxia y a sus cortesanas, que reaccionaron desacreditándolo e insultándolo.

De este modo, fue depuesto en el sínodo organizado por el mismo patriarca Teófilo, en el año 403, y condenado a un primer destierro breve. Tras regresar, la hostilidad que se suscitó contra él a causa de su protesta contra las fiestas en honor de la emperatriz, que san Juan consideraba fiestas paganas y lujosas, así como la expulsión de los presbíteros encargados de los bautismos en la Vigilia pascual del año 404, marcaron el inicio de la persecución contra san Juan Crisóstomo y sus seguidores, llamados "juanistas".

Los sermones de San Pedro Crisólogo de Alexandre Olivar
La cita bien podía ser de él, pero, por de pronto, vamos a tener que desmentir y corregir el texto de la novena: la cita no aparece como propia de él, sino de otro santo. Y la cosa no tendrá demasiado misterio, pensando que el "devoto" que escribió la novena, bien pudo trabajar de memoria o copiar mal el nombre. Posteriormente, nadie le dedicó tiempo a comprobar el escrito y solo se hicieron copias, sin crítica textual. Podía ser, pero resulta que, busca que te busca en Internet, hay un sermón del Crisólogo que se consideró por muchos como del Crisóstomo y así fue pasando hasta que los estudiosos profundizaron y llegaron el acuerdo de que no, que el autor era el primero. Misterio resuelto: el redactor cogió el texto de una colección que todavía no había sido actualizada. Nosotros, hoy, podemos cambiar esa atribución y mejorar la novena. Ah, que me pierdo, el sermón concreto, es el 127. Este dato se lo debemos a un monje de Montserrat y a su estudio crítico: Dom Alejandro Olivar, ' Los sermones de san Pedro Crisólogo. Estudio crítico', 1962.

Leamos unas líneas de tal sermón, dentro de las cuales detectaremos la cita de nuestra novena:
La Leyenda de Oro para cada dia del año Vidas de todos los Santos que venera la Iglesia 1844

Hoy, mientras narrábamos la virtud de Juan y la crueldad de Herodes, nuestros corazones temblaban ... ¿Qué puede estar firme cuando la grandeza de los crímenes peligra la grandeza de las virtudes? " Herodes", dice el Evangelio, "había detenido a Juan": Juan, escuela de virtud, maestro de vida, modelo de santidad, manera de penitencia, disciplina de la fe; Juan, más grande que un hombre, era como los ángeles, el más alto de la ley, la sementera del Evangelio, la voz de los apóstoles, el silencio de los profetas, la lámpara del mundo, el precursor de Cristo, el testigo de Dios, el instrumento de toda la Trinidad.

Así se recoge en un blog de reflexiones católicas, apareciendo la expresión también (y muy bien referida al Crisólogo), en el tomo segundo de 'La leyenda de Oro para cada día del año', revisada por el reverendo don José Palau y aprobada por el obispo de Barcelona, don Pedro Martínez de san Martín, impresa en 1844.

lunes, 15 de junio de 2020

Primeiro día da novena a san Xoán 2020

Primeiro día da novena a san Xoán 2020

Vamos intentar facer a nosa particular peregrinación cultural relixiosa pola novena ó santo patrono de Louredo, Cotegada. Porque estamos acostumados a escoitar a novena, a cantar o himno, seguramente teñamos mil historias relacionadas con esta novena e festa, pero este ano veremos de coñecela en profundidade, redescubríndoa, invetigando se é tan única como nos parece e aproveitando para compartir recordos e curiosidades. Tódalas búsquedas están recén realizadas, antes de escribir cada entrada, de modo que contemos cos datos máis recentes. En internet hai un continuo cambio e pode pasar, como pasa, que un ano atopemos pouco e un ano despois poidamos disfrutar de máis contidos. Inda que non é a primeira vez que pasa ó contrario: tes unha páxina fichada e, despois dun tempo, resulta que desapareceu. Por eso, vou ir pasando a escrito varios descubrimentos e lembranzas, de modo que lle poñamos marcos e portas ó olvido, por efímeras que poidan ser. Comecemos a nosa particular investigación.

Hoxe comeza a novena a san Xoán en Louredo

Esta tarde, ás 20.30
h, na igrexa parroquial de Louredo, arciprestado de Ribadavia, dará inicio a novena en honor a san Xoán bautista, patrono parroquial. Se é coma tódolos anos, primeiro celébrase a Misa, presidida por don José Ramón, sucesor de don Delmiro, que o foi de don Esteban. A continuación, o rezo da novena, dirixido por Manolo, sacristán e director do coro de Louredo.

Sabedes dalgunha novena que sexa como a nosa? Porque a min non me sona, nin atopei ningunha copia na librería relixiosa Betel. Habería que buscar en vellos estantes, a ver se queda algunha copia, porque a da igrexa estaba caendo a anacos. Por eso, a mestra Nicasia fixo unha fotocopia, que é a que se usa hoxe. Nesa fotocopia hai anotacións a man de quen esto escribe e que serven de guía para usar ben as follas. Volve quedar pendente unha transcripción con letra grande, de modo que se a dirixe unha persoa con dificultades visuales non sufra nin force a vista. este ano, de modo experimental, realicei un primeiro escrito, que está agora na casa dunha familia de Louredo. Queda pendente a posibilidade de imprimir un libriño ca novena, de modo que todos os veciños e fieis teñan unha copia. Porque a xente ten o libriño da novena a san Benito e moitos teñen a da santa Mariña, mais falta a do propio patrono, o san Xoán, que no pobo lle dicimos "o san Juan".

Podemos seguir o rezo da novena por internet? Pois de momento non, xa quen non hai constancia de que vaian emitila en directo ou realizar gravacións que despois colguen. E o texto tampouco o temos colgado... Ou si? Pois case, case, xa que parte do rezo está disponible nun álbum persoal de Facebook. Uns aportes que hoxe van ser enriquecidos cunha foto que aquí poderemos disfrutar: a da oración propia deste primeiro día. De todas maneiras, quedan inda por publicar todas as oracións comúns.

Como segunda posibilidade temos un curioso descubrimento, que non é deste ano: unha copia consultable e descargable, en pdf, desde a Biblioteca Nacional de Uruguay. Unha novena que iremos coñecendo este ano e que resulta anterior á da copia que temos en Louredo. Concretamente, a conservada en Uruguay é do 1842, mentres que a nosa é de 1889. Da primeira sabemos que foi impresa en Pamplona, sendo impresa en montevideo por un devoto. A de Louredo estaba impresa en Valladolid. En ambos casos temos un detalle curioso: dinnos que foi escrita por un devoto, pero este non deixou o seu nome para a posteridade; un aviso dinos que conta con licencia (eclesiástica), pero non deixan constancia de quen foi o censor nin o bispo que lle deron o "visto bo". Poño aquí a foto, para que vexades como son a mesma oración e que ata a numeración é a mesma.

Pendente queda saber dun texto conservado en Alcalá e que atopamos no catálogo da Biblioteca Nacional. É de 1865!, así que teriamos un texto intermedio entre as datas do de Uruguay (impreso en Montevideo) e o noso (impreso en Valladolid)

sábado, 13 de junio de 2020

O san Xoán de Louredo 2020

O san Xoán de Louredo 2020

Vaise achegando a data de iniciar a novena e celebrar a festa de san Xoán bautista, titular da parroquia de Louredo, pertencente ó arciprestado de Ribadavia, diocese de Ourense. Un santo do que se fala con cariño e de quen non se menta milagre especial, rompendo esa inútil costume de "chulear" de patrono, magnificando situacións persoais e póndoo por riba doutros. De seguro, máis dunha vez escoitamos: o noso santo é ben milagreiro, ou, é máis avogoso co voso... En fin, detalles que entendes, pero que están demais, a menos que medie o bo humor e a comprensión. O dito, que nin fai falta e non atoparedes quen vos enfrente o noso san Xoán ó voso.
Festa san Xoán Louredo

Inda non me comentaron como van facer este ano de pandemia ca novena e festa, así que quedamos pendentes do que crego e pobo me acheguen. Tamén é verdade que faltan uns cantos días, así que podiamos aproveitar para repasar o que hai por aí publicado e, se vos animades, recolleitar recordos e vellas fotos. Porque dicir, hai moito que dicir inda: orixe das imaxes do santo, ano de restauración, se algunha vez procesionaron a maior, patrono da vella capela, se saía lagunha outra vez no ano, se se celebraba tamén o 29 de agosto (con ou sen novena)... Non tendes máis que escribirme ou contarme o que recordedes.

 

A novena

O san Xoán de Louredo é o Precursor, o bautista, e celébrase o seu nacemento. É o 24 de xuño. Houbo anos que se celebrou o seu martirio, o 29 de agosto. E ata me parece recordar que esta segunda festa foi con novena algún ano, estando don Delmiro como párroco. Outras veces, xa con don José Ramón presidindo, celebrouse misa cantada. Pero non recordo que houbese novena nestes anos. É de recordar que san Xoán ten o honor de dúas celebracións: a do nacemento na carne e a do celestial, cousa que non sucede na liturxia católica, fóra da Virxe e Xesús. Son festas que van asociadas á luz solar: en xuño, cos días máis longos do ano, mentres que en agosto xa van as horas de luz baixando. "Xa se lles nota ós días", din os maiores, sinalando que as noites van ocupando máis tempo.

Ben, antes da festa hai unha preparación de nove días, a novena. Celébrase a misa e rézase a novena ó rematar. A novena ten dúas oracións que se repiten tódolos días: ó inicio da mesma e ó final. No medio, unha meditación diferente cada día, que remata cunha petición de axuda ó santo patrono. Ben se ve que é filla da súa época, nas expresións, na repetición de pedir, pedir e pedir, "obrigando" ó santo a escoitarnos, mais tamén se pide ó fiel que se humille, que se rebaixe, que non queira aparentar diante do patrono e de Deus. Sería imitar ó mesmo san Xoán: facerse pequeno para que Cristo medre.

Ata hai poucos anos, consideraba esta novena como unha obra única, xa que pola contorna non sei doutra igual, nin tampouco atopei copia en Betel, a librería relixiosa diocesana. Pero ultimamente, fun atopando cada vez máis material interesante. Para poder estar ó día, realizo unha nova busca, para poder ter novas perspectivas, antes da festa deste 2020.

A primeira sorpresa é atopar, máis ou menos igual, inda que hai versións, a oración que inicia a novena ("Gloriosísimo san Juan bautista, precursor de mi Señor Jesucristo, lucero hermoso"...) en diferentes lugares da rede. Uns están referidos á oración en xeral, outros a rezos dirixidos ó Precursor e ata o atopamos, pásmense!, en lugares relacionados ca maxia. Tamén hai unha parroquia arxentina que a ten colgada na súa páxina de Facebook. E aparece no programa de festas de 2018 do distrito de Mazamari.

A segunda sorpresa é atopar unha novena similar á nosa... en pdf! ... En Uruguay! Resulta que na parte dedicada ó catálogo de obras dixitalizadas, entre os seus "Primeros Impresos 1839-1849" dispoñen dunha edición dunha novena a san Xoán bautista que podemos consultar ou descargar. Ollo, porque nos dá algúns datos interesantes: que foi redactada por un devoto (sen decirnos quen), que foi impresa en Pamplona (sen decirnos editorial ou librería), que un devoto a reimprimíu en Montevideo, no ano 1842, e que conta con licencia (eclesiástica, suponse, nunha época que non se imprimía cousa parecida sen que antes non lle botase un ollo o censor eclesíastico encargado, que aquí non aparece nomeado, nin o bispo). O libriño contén a maneira de rezar, as oracións de tódolos días, a propia de cada xornada de novena e o cántico de Zacarías, finalizando cos Gozos a san Juan bautista. Moi similar á de Louredo, así que penso que este punto podiamos ilo descubrindo en vindeiros días e publicacións.

A terceira sorpresa é que contamos cun exemplar físico no catálogo da Biblioteca Nacional, situado en Alcalá. Só un. Por eso pedín un presuposto pola súa dixitalización. Desta maneira, poderemos ver se ten algo que ver, ou non ca nosa edición.

O himno a san Xoán é obra de dous sacerdotes, afillados do falecido párroco, e veciño, de Louredo, don Esteban Viso Rodríguez. Antes deles cantábase outro. Polo pouco que recordaba a "tía" Marina, dos Veciños (Louredo), e que me foi contando unha tarde, parecen que cantaban 'Los gozos a san Juan bautista', cuxa letra aparece ó final da nosa novena e da consultada en Uruguay. Sen embargo, sendo curioso e único na zona, o himno actual non é completamente orixinal ou, alomenos, ten un párrafo moi parecido a outro himno, localizado fóra de Galicia. En concreto, estou falando do himno a san José da parroquia de santa Inés, na Ribera de Arlanza, Burgos. Ambos cantos teñen un similarísimo inicio e fin, ademais de estructura. Ese párrafo inicial-final cántase nos mesmos momentos. No medio, dúas estrofas a san José, mentres que eu transcribín nunha sola a san Juan. Pero, claramente, precisa unha reestructuración, xa que a min só me interesaba recoller a letra, sen preocuparme da súa métrica. Así vemos, que comezan e rematan practicamente igual, con estrofas centrais que difiren completamente. Estou en contacto con que recolleu o de san José, para ver se podemos comparar datas de composición e música. Nun primeiro vistazo, parece que colleron o himno e adaptaron parte. Pero é que inda hai outro canto, recopilado polos Misioneros de Cristo Rey, que recolle ese mesmo inicio e unha estrofa similar ó cantado en santa Inés (ten máis estrofas este dos Misioneros e podemos consultar letra e partitura en pdf)

 

Fotos comentadas

Coloco unhas poucas fotos, recollidas dos meus albums de Facebook para coñecer e ver un tanto en contexto e acción o referente á novena e festa doutros anos.

1. Comparativa entre os himnos citados antes

Comparando o himno a san Juan de Louredo



O prometido é débeda. Aquí vai a comparativa entre a letra do himno a san José da parroquia de santa Inés, na Ribeira de Arlanza, Burgos, e a de san Xoán de Louredo, Ourense. No aire queda a pregunta pola orixe de ambas as letras, a posibilidade dunha fonte común, dalgunha vella oración que se adaptou, de que os autores fosen coñecidos ou que alguén copiase e adaptase a intro. Agradécense achegas. De momento, eu xa estou en comunicación con quen publicou esta letra, nun precioso acto de recuperación de memoria popular.



2. Un momento da procesión e letra dunha oración




Último rezo propio diario da novena a san Juan bautista, conforme se lle reza en Louredo, parroquia do arciprestado de Ribadavia. A foto foi da procesión do seu día de festa no 2019, na parada que se fixo na praza de O Cazapedo. Alí incensouse a imaxe, pedíuselle polos necesitados, cantóuselle e continuou a procesión en silencio.








3. Unha estampa

Estampa san Juan de Louredo, imagen del altar
Xa ten uns anos, non recordo cando se imprimiron, pero aquí está unha estampa ca oración colecta da solemnidade de san Xoán bautista. Corresponde a foto á imaxe do altar maior da igrexa parroquial. Esta grande imaxe está fixa todo o ano, sendo unha menor a que se saca en procesión e se pon nun lugar visible do presbiterio durante a novena. Hai certas similitudes entre ambas: na pose, no cordeiro pequecho ó lado e, parte, na vestidura, sendo a pequena máis humilde e reducíndose á pel de ovella co cordel como cinto.


4. Imaxe en procesión co milleiro e o racimo

Procesión san Juan bautista día de festa en Louredo
Traio unha foto de procesión da festa do san Xoán 2008 no que se ve un e se descubre o racimo de uvas. Ambas ofrendas son uns símbolos preciosos do traballo do campo e do alimento para vivir. "Con pan e viño faise o camiño", non si? E se é día do san Xoán bautista, con cordeiro e arroz con leite, que eran o prato e o postre tradicionais dese día. A procesión sae antes da "Misa maior", baixa pola Torre, cruza o Cazapedo e tira po Regueiro. Entra nos Diestros e da 1, ou eran 3?, volta arredor da igrexa. Solían poxarse as andas do santo na porta maior do templo. Agora non sei, mais con don Delmiro, q.e.p.d, celebrábase unha Misa a eso das 9 da mañá, "para as cociñeiras", por se non podian ir despois, a mediodía.

jueves, 4 de junio de 2020

Tres cruceiros no Val, Gomesende

Tres cruceiros no Val, Gomesende

Un paseo familiar foi a oportunidade de redescubrir os arredores do santuario da Nosa Señora
Descrición do Val, documentación do concello
do Val, no concello de Gomesende. Un lugar calmo e elevado, que permitíu o disfrute dun atardecer de foto, mentres as conversas recordaban memorias de neno e o asombro atraía cara tres construccións devocionais, propias da nosa terra, como son os tres cruceiros do Val. O visto e oído foron acicate para desexar volver pronto e, a poder ser, con máis calma e alguén que coñeza o lugar, de modo que poidamos saber e compartir máis del. A corrente xa flúe, gracias a sinxelos, mais preciados aportes no grupo de Facebook "Eu estiven en Gomesende", que agradezo de corazón. Ogallá que os cercanos vaiades pola zona e nos contedes máis sobre ela e o que alí acontecía. Tamén queda pendente unha visita que revise un arco máis amplo de terreo, descubrindo cruces (como a da fonte do merendero), rebuscando se hai máis cruceiros, as minas, máis a fotografía do palco da música e do reloxio de sol do santuario, pois hai grupos en Facebook que se enriquecerían con tales aportacións.

O cruceiro diante do santuario

Cruceiro diante do santuario do Val, Gomesende, foto de 2020, falta a cruz na cima, hai unha placa metálica de donación e texto na pedra da base
Cando me baixei do coche algo me chamou a atención. Mellor dito, a falta dalgo. Pa min que da outra vez que viñera por aquí había algo máis... e si, resulta que si, había, pero xa non estaba: a cruz, con crucificado, no cruceiro de diante do santuario da Virxe. As fotos que sacara en 2016, unidos a outras fontes, como as mesmas fotos conservadas na magnífica páxina de Fernando Ávila, Cruceiros de Galicia, daban fe da falta: entre 2016 e 2019 desapareceu a cruz que coroa o cruceiro.

A extrañeza deu lugar a unha revisión rápida ó resto do monumento: seguía no seu sitio unha plaquiña que reza que o cruceiro foi doazón da Deputación de Ourense a Gomesende... pero, debaixo da placa metálica, datada en 1991, no pé do cruceiro, algo sobresaía. eran letras, estaban en todas ou case todas as caras da pedra cadrada. E xusto debaixo da placa do 91 líase, en altorrelevo, algo que eu interpreto como "Pagolo don Ramon D C". Corroboraría o escrito na pedra co escrito na placa? De onde veu ou se confeccionou o cruceiro? Onde está a cruz, con crucificado, mais sen imaxe da Virxe detrás, que falta?

Cartel informativo no Val, Gomesende, diante do santuario
O cruceiro segue, ben conservado o pé, o varal e o capitel, montado sobre o que semella un altar de pedra. Agora sintoniza co santuario, que está sen rematar, inda que é perfectamente funcional. Un envellecido cartel informactivo di que as obras quedaron sen rematar por un fallo de cálculo nos muros exteriores, onde debería situarse a nave do templo, dende a fachada ata o presbiterio. Actualmente, alí está o pequeno cemiterio. Estaba pechado e non entramos, pero paga a pena rodear a igrexa, admirando o construído, botando un ollo ós seus cumios, descubrindo o Via Crucis tallado na pedra e hipotetizando se o círculo pétreo dunha esquina foi reloxio de sol e sempre estivo alí. Semella orientado cara o nacente.

Este ano non houbo festa no santuario, como é costume cada 3 de maio. Unha nota sobre tal festa en Guía para visitar los Santuarios marianos de Galicia, Juan José Cebrián Franco, 1989, chamoume a atención, xa que puña a festa o 25 de marzo. Tal dato foi confirmado e aumentado, gracias a dous usuarios do grupo de Gomesende en Facebook: antigamente, ese era o día da festa, posteriormente foi o día que se levaba a imaxe da Virxe dende unha capela para o santuario. Co tempo, as festas foron tres: 25 de marzo, 3 de maio e 7 de outubro. Nestes últimos anos, a importante, quedou po 3 de maio, día da santa Cruz.

Cruceiro diante do santuario do Val 2016-2020, vese que ten a cruz no 2016, pero desapareceu antes do 2020

O cruceiro ó lado da pousada

Detalles do cruceiro situado onda a pousada do Val, Gomesende
O cartel informativo diante do santuario dá noticia dunha pousada de peregrinos situada preto. Unha casona que as silvas e hedras van ocultando, na que nin intentamos entrar desta vez, que conserva a súa contida maxestuosidade, amén dunha cartela petro dunha porta, á que se accede por unha escaleira. Mirando cara a casa, o cruceiro está á dereita e ten moito xeito, ademais de ser o máis curioso que teño visto.

A cruz, cuns preciosos remates que se abren como flores, non sostén un crucificado! No canto del, dous anxiños, alongados cada un nun brazo horizontal da cruz, sosteñen unha coroa, situándoa sobre un sinxelo corazón. Polo reverso non hai imaxes. Si atopamos unha pequeniña virxe co neno no varal, ó lado... doutro anxo? Imaxe que semella mirar cara o santuario, quedando a medio camiño do varal, pero de lado, sen chegar a estar no reverso. Un pouco máis abaixo, enriba do pé, atopamos o símbolo de María, cas letras maiúsculas M e A fusionadas, ademais do baixorrelevo dunha cruz sobre un montículo. O reverso do fuste atesoura, nas partes superior e inferior, outras letras, visibles, pero que o sol do luscofusco nos iba cegando.

Vista desde a estrada da pousada e o cruceiro no seu lateral

Dinme os maiores que pola zona onde se sitúa a pousada era onde se celebraba a feira de tódolos meses, o día 28. Unha feira que eles inda acordan e que na prensa antiga se pode documentar. Máis dunha vez iban desde Louredo, saíndo a primeira hora da mañá ou cara o mediodía, chegando a ela sobre a hora de comer. Tamén comentan que había quen dicía que por alí se cometera algún asalto con morte, quizás un roubo a algún tratante ou acaudalado camiñante. Este dato dos peregrinos téñoo pendente de contrastar co que van publicando en Facebook as xentes promotoras do Camiño Miñoto a Santiago.

O cruceiro no alto do Val

Cruceiro no alto do Val, Gomesende, ata onde se vai en procesión o día da festa. Ollo á base troncocónica, con dúas marcas que a fan parecer parte dun lagar ou muíño

Antes que a luz marchase, e un pouco por recordos vagos, fomos tirando por un camiño de terra, a ver se dabamos cun cruceiro ata onde van os fregueses en procesión o día da festa. Pronto chegamos ó cruceiro, nun altiño do monte. Dábame a impresión de ser unha construcción onde partes de diferentes confeccións acabaran xuntas. Ou sería o paso do tempo quen lle afectou e deslucíu o conxunto? Dígoo porque a base, troncocónica, dispuxa de dúas marcas que nos recordaron a un vello lagar ou unha pedra dalgún tipo de muíño. E o empate do fuste ca cruz, sen capitel, non coincidía, coma se a cruz fose unha cruz alzada que se aproveitou para colocar alí enriba. O conxunto está formado por unha base alongada de pedra, a "pedra de muíño", un varal e a cruz.




Recortes de prensa e libros relacionados co lugar

Recortados desde Galiciana, consultas maio-xuño de 2020.






Diario de Galicia, periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general  Num. 568 (21-10-1910). Mitin católico no Val.












El Diario de Galicia,  periódico católico e independiente Ano VII Número 1981 - 1897 novembro 26. Roubo no santuario do Val.










El heraldo gallego,  semanario de ciencias, artes y literatura  Ano I Número 44 - 5 novembro 1874. Minas de estaño do Val.













Guía para visitar los Santuarios marianos de Galicia, Juan José Cebrián Franco, 1989. Festas no Val.








La Lealtad gallega, periódico tradicionalista de Pontevedra  órgano del partido carlista de la provincia. Ano I Número 97 - 9 maio 1895. Festa o 3 de maio e revoltas entre mozos de diferentes pobos: Louredo, Refoxos...








Toponimia de Galicia, de  Fernando Cabeza Quiles.