miércoles, 11 de junio de 2025

Resumen de "Lámpara que ardía y brillaba. La presencia de Juan Bautista en el cuarto evangelio", de Ignacio Rojas.

"Piano, piano", vamos llegando a los últimos artículos sobre el Bautista en la revista Reseña Bíblica, n. 125, 2025. Concretamente, el de Ignacio Rojas Gálvez, titulado "Lámpara que ardía y brillaba. La presencia de Juan Bautista en el cuarto evangelio", comienza en la página 44 y repasa la importante presencia de Juan en el evangelio según san Juan.


Juan, tal cual se le nombra en el cuarto evangelio, sin su denominación sinóptica de Bautista, es un personaje de relevancia, por eso basta su nombre para saber de quién se habla. "Otro interesante dato inicial es que, a diferencia de sinópticos, en el cuarto evangelio la presencia de Juan Bautista es más notoria. De los 879 versículos que integran el cuarto evangelio, 42 de ellos hacen alusión a su persona, a sus palabras o a su actividad. El cálculo nos ofrece un dato significativo. Un 4,7% del texto está dedicado o hace referencia a este personaje y a su misión" (p. 44).

Siguiendo con curiosidades sobre el nombre, solo otro nombre aparece del mismo modo en el prólogo joánico: Moisés. Prólogo donde se comenta el origen divino de su misión: dar testimonio. Una misión que mira al juicio sobre el mundo, donde se decide si creer o no en Jesús. Juan, cómo no, se sienta del lado de los creyentes. Y no está solo, sino que cerca están sus discípulos, algunos de los cuales seguirán a Jesús y otros continuarán la misma labor del maestro bautizador. Porque, aunque no recoja el apelativo de Bautista, sí le presenta bautizando en lugares con abundancia de agua. El evangelista tampoco recoge datos sobre su vestimenta, comida o su muerte, aunque cita el detalle de su cautiverio.

 

Lo que sí expresa es una serie de noes y síes: él no es la luz, es testigo, no es el mesías, sino que lo anuncia y señala, es el amigo del esposo y su presencia debe menguar y desaparecer. Su misión hace referencia a Jesús continuamente. Y, así, se refiere a él como cordero de Dios, esposo, dador del Espíritu, Hijo de Dios... Jesús se referirá a Juan como "lámpara que ardía y brillaba" y testimonio de la verdad, valorando su misión.

¿Y el evangelista? Muestra a Juan con diferentes símbolos, una muestra más de la ascendencia que le reconoce y profesa. Ignacio Rojas elige tres: la voz que grita en el desierto, amigo del esposo y lámpara. "Dos de estas imágenes las dice el Bautista de sí mismo para explicar su misión, mientras que la última de ellas será Jesús quien la diga de él" (p. 51). 

 

viernes, 6 de junio de 2025

Resumen de "Anunciar al que viene: bautismo y predicación de Juan Bautista", de Iranzu Galdeano

Sigo con los resúmenes de artículos sobre san Juan Bautista, figura en la que se han fijado en el número 125 de Reseña Bíblica. Hoy me ocupa el artículo  "Anunciar al que viene: bautismo y predicación de Juan Bautista", de Iranzu Galdeano, que comienza en la página 32 y en cuya introducción nos avisa que su predicación trascendió fronteras y el tiempo de su vida mortal. La autora pretende trazar un vistazo a su obra y mensaje partiendo de los evangelios sinópticos (ya sabéis, Marcos, Mateo y Lucas, que reciben ese nombre porque, si se ponen en columnas paralelas, veremos parecidos llamativos en cuanto a contenido y distribución).

Marcos se considera el primer evangelio escrito, aunque en las biblias católicas suela aparecer en otra posición, ¿verdad? El Bautista aparece en cuatro instantes: al inicio, para dar cuenta de su misión, hacia la mitad, para darnos noticia de su muerte, y, de forma indirecta, relacionándolo con Jesús en dos discusiones: sobre el ayuno y la fuente de su autoridad.

Al inicio, llama la atención cómo predica la conversión ante el inminente juicio divino, pide la conversión del oyente y, como signo visible, bautiza él mismo a los que se acercan (bautismo igual a sumergir en agua). "La llamada a la conversión asimila a Juan a los demás profetas, mientras que el bautismo lo hace único. Este gesto es tan característico de su actividad que acabará siendo reconocido por ello y será llamado el bautista o el bautizados" (p. 34).

La parte dedicada a la predicación del que viene detrás de Juan es muy interesante, porque, acostumbrados a escuchar los textos tantas veces, seguro que acabamos perdiendo de vista los matices. Por ejemplo, ¿a quién anuncia Juan? Porque no da datos concretos que nos permitan decirlo. Y sus expresiones dan a entender que no parece de este mundo, ya que ni es digno de desatarle la sandalia, cosa que los esclavos sí hacen con sus señores. Y, atendiendo a citas del AT, el anuncio hace referencia a Dios mismo. Lo que pasa es que Marcos nos pone el texto de tal modo que pronto identificamos al profeta con Juan y al que viene detrás con Jesús. Predicación que el Bautista lleva a las últimas consecuencias, pues termina muriendo por sus palabras.

Mateo, como Marcos, nos presenta a Juan adulto y en acción, pero en un lugar al que acuden las multitudes. Predica la conversión y pide obras de justicia. ¿Y el propio Juan lo hace? La autora, Iranzu Galdeano, nos dice que hay dos ocasiones para afirmarlo: que bautice a Jesús, que es quien bautizará con Espíritu Santo, y que denuncie la vida matrimonial de Herodes. Jesús mismo va a elogiarle en dos ocasiones: tras la purificación del templo y tras la visita de los discípulos de Juan, encarcelado.

También, como Marcos, no hay nombre del que viene detrás y es Dios mismo quien lo presenta en el momento del bautismo. 

Lucas, como Mateo, dedica su tiempo a la predicación del Bautista y recoge los elogios de Jesús. También los dos dejan claro, por boca de Jesús, que Juan es profeta y es el mayor de ellos, pero está en el tiempo de la preparación, por lo que "el más pequeño en el reino de Dios es mayor que él" (Lc 7, 28). Lo que sí es único es en presentar su nacimiento, relacionándolo con salvación y alegría. Una salvación que el predicador, ya adulto, anunciará, dirigiéndose a todos y llamándoles a la conversión. Por cierto, a diferencia de los anteriores, en Lucas, Juan no espera por las gentes, sino que recorre la región del Jordán.

¿Y qué hay del anuncio del que viene detrás de él? Pues que él mismo se quita importancia y avisa que no es el mesías esperado, sino que es otro, el que vendrá después de él, que es quien le precede. Otra aportación única de Lucas es la de que Juan predica el evangelio, pero hay unas diferencias respecto a Jesús, que es él único que lo predica en los otros sinópticos: Jesús predica con palabras y obras (milagros). 

 

sábado, 31 de mayo de 2025

Resumen de "¿Fue Juan Bautista un esenio de Qumrán?", de Mariela Martínez

Es titular es atractivo y el tema se ha debatido más de una vez, pues por coincidencia temporal, esenios y Juan el Bautista compartieron territorio e historia, pero, claro, las diferencias son bien palpables. Por eso doy lectura al artículo "¿Fue Juan Bautista un esenio de Qumrán?", escrito por Mariela Martínez Higueras, presente en la revista Reseña Bíblica, n. 125, desde la página 22 a la 31.

La autora nos pone en contexto, pues no podemos pensar el judaísmo de entonces desde los parámetros actuales, sino descubrir el mundo del helenismo tardío (s. II a.C.) y la dominación romana (I a.C a I d.C.), con su dinamismo y diferentes propuestas religiosas. Un poco como pasa hoy con el cristianismo, que o podemos identificar con la Iglesia católica, pero que conoce un buen número de confesiones diferenciables.

A seguir, reseña el inicio de los esenios, aunque echamos de menos que no nos los defina un poco. estos serían una escisión de judíos piadosísimos que deciden dejar la ciudad, romper con cualquiera relacionado con el Templo de Jerusalén y retirarse al desierto para estudiar la Ley con ahínco, vivir en comunidad y considerarse un resto fiel a Dios, en contraposición al resto de judíos. Más de un siglo después de su aparición, también en el desierto, Juan iniciará su predicación escatológica, es decir, avisando del próximo fin de este mundo, con la llegada de Dios o el Mesías anunciado por los profetas. Aunque hijo de una familia sacerdotal, Juan rompe lazos y sale en solitario a bautizar. Lo aparentemente similar de su discurso, la misma separación del resto de los judíos y el uso de agua para purificar, junto con el desierto, parece unirle a los esenios, pero las diferencias con ellos serán notables, por lo que siempre quedará la duda de si perteneció en algún momento a la secta y luego les abandonó o si continúa la antigua tradición de otros profetas austeros.

¿Dónde podemos ver similitudes? La autora nos da tres temas: cierta cercanía geográfica, usar Is 40, 3 como referente y disponer de un ritual purificador con agua.

Respecto a la geografía no hay dudas en cuanto a los esenios, ya que los sitúa Plinio el Viejo y la arqueología en Khirbet Qumrán. Curiosamente, el Bautista no andaría lejos. Y es que la zona tiene fuertes connotaciones con el pasado, referido a los orígenes míticos del pueblo elegido de Israel, y hacia un futuro apocalíptico, siguiendo la estela del profeta Elías (2 Re 2, 4-11).

 

El texto de Is 40, 3 sirve a ambos para legitimar su actuación con palabras del Antiguo Testamento y hacerlo en un contexto donde las esperanzas mesiánicas alcanzaban cuotas de máxima aspiración. Sin embargo, los especialistas nos hacen en la cuenta de cierta desemejanza: los esenios usan un texto de la Biblia hebrea y los sinópticos la traducción griega, también llamada de los LXX, con un curioso matiz que se nos puede pasar por alto.


 

Finalmente, el tercer punto de posible unión es el uso de agua en rituales de purificación, cosa que no era desconocida fuera del judaísmo, pero que nos da para pensar en estos dos movimientos separados del común de la población judía. Para esenios y el Bautista, el agua se usa para purificar, siempre tras un cambio de vida, interior y exterior, pues el agua, por sí sola, solo limpia el cuerpo.

Tras los parecidos, Mariela Martínez pasa a las diferencias, mostrando estas a partir de la página 29. También son tres: Juan es un profeta solitario frente a los esenios, que son comunidad, los ritos de purificación divergen y, en tercer lugar, los mensajes salvíficos no se ofrecen por igual.

Juan es un profeta solitario, de ascética vida, al estilo de Elías, y no pide que le sigan, sino que ofrece su discurso y su peculiar bautismo. Esto no pasa en Qumrán, donde estrictas normas dibujan una comunidad que comparte bienes y comida.

El segundo punto son los rituales de purificación, donde el agua es un elemento central. Para Juan, usando agua viva, en movimiento, para los esenios, agua de lluvia contenida en depósitos y piscinas. Allí, lavándose ellos mismos, mientras que el Bautista es quien sumerge a los penitentes. Y un detalle final, que también separa a ambos investigados: Juan no establece más norma que el arrepentimiento y cambio de vida, bautizando personalmente, mientras que los esenios disponen de múltiples reglas y contemplan el baño ritual comunitario.

Finalmente, aunque detectemos mensajes salvíficos por ambos bandos, para Juan se da uno de amplio rango, abierto a todos, sin tiempos especiales de espera, mientras que en Qumrán hay reglas detalladas y escritos donde se afirma que solo los elegidos por Dios se salvarán y los elegidos formarán parte de la comunidad esenia. 


 

jueves, 29 de mayo de 2025

Resumen "Juan Bautista y sus orígenes: ¿realidad o ficción?", de Carmen Román

 Carmen Román Martínez, de la Facultad de Teología, Universidad de Loyola, es la encargada del primer artículo sobre Juan Bautista en el especial de la revista Reseña Bíblica, n. 125. Ejemplar que, de casualidad, conseguí en el nutrido kiosko ribadaviense O Glotón. Que tengan este título es un detallazo sobre todo lo que puedes encontrar allí. 


La autora desarrolla su exposición desde la página 12 a la 21, echando cuentas de los textos que hablan del origen del Bautista, observando la historia y la teología, binomio no siempre coincidente y del que hay que saber distinguir datos, para poder ver cómo se influyen o separan. 

La pregunta sobre la identidad del bautista no es sencilla, pero sí necesaria, ya que los cuatro evangelistas le han dado la importancia suficiente como para dedicarle parte de sus textos. Y, yendo, más allá, la autora nos comparte este cita de J. Becker: "No es fácil entender a Jesús sin el Bautista" (p. 13).

 A partir de la búsqueda del Jesús histórico, iniciada por Reimarus a finales del s. XVIII, se llega a la búsqueda de la historicidad de Juan. Será en el s. XX cuando se fijen muchos estudiosos en él. Como predicador, se le señala como apocalíptico y como profeta ascético, pero los investigadores comenzaron a profundizar más, tomando conciencia de lo único de su bautismo, de las relaciones de sus seguidores con los cristianos, de cómo encajaba Juan entre los diferentes movimientos religiosos judíos de la época... Como vemos, siempre nos encontramos hablando del Juan adulto. 

Y la autora se atreve a unos primeros esbozos, a partir de los evangelios y la obra de Flavio Josefo, que también le menciona: hacia el 28 d.C. aparece este profeta ascético, fácilmente identificable por realizar un bautismo que llamaba la atención. Se le van juntando judíos que le escuchan, lo cual hace levantar sospechas en Herodes Antipas, que le encarcela y ejecuta. A pesar de ello, parte de la población no le olvida y continuará con sus enseñanzas y memoria más allá de la muerte de su maestro.

¿Y qué pasa con las narraciones de infancia que presenta Lucas? Pues tenemos el problema de que hay varias opciones para encasillarlas en algunos géneros literarios, pero siempre más o menos lejos de la historicidad. Es decir, es un material de redacción tardía, que pone en paralelo las vidas de Jesús y Juan, para ponerlos en perspectiva, ya no solo entre ellos, sino también con las promesas del Antiguo Testamento. También hay que tener en cuenta que no hay más textos que refrenden o corrijan lo expuesto por Lucas.

De las páginas 15 a inicios de la 21, Carmen Román expone posibles hipótesis, junto a los autores, para contextualizar y comprender las líneas lucanas referidas a la anunciación, nacimiento y crecimiento de Juan. Se puede quedar uno con que su familia era de ascendencia sacerdotal, que su misión vital fue vista como la de profeta, al estilo de Elías, y que llama la atención que no aparezca referencia a su faceta más determinante y que le daría el sobrenombre por el que hoy le conocemos: bautizar, el Bautista.  El Juan adulto se sale de la línea seguida por su padre, convirtiéndose en un profeta de dura vida en zona desértica.


 

viernes, 16 de mayo de 2025

Paseo por Noia 13/05/2025

Tempo había que non iba por Noia e arredores e que gustazo poder coller o coche o martes e 13 deste maio de 2025. Na transición da chuvia a tempo nublado, puidemos chegar ca marea baixa, que deixa ver o fondo da ría como promesa dalgunha aparición lovecraftiana. As mesmas pedras da zona vella da vila te meten nun ambiente distinto e máis se che cadra chegar e que haxa pouca actividade.

Como non, unha visita obrigada é á praza do Tapal, onde desfrutamos do cruceiro, a preciosa fachada da igrexa de san Martiño, a casa do fondo, con restos resaltados polo encalado e, claro, a cruciña onde un canteiro deixou recordo da morte, alí mesmo, do director Claudio Guerín Hill. 



Descubrímola pretiño da reixa da porta maior, cara a esquerda, pintada de vermello. E chamoume a atención que houbera quen dicía que a cruz non era por el, senón por outro motivo, inda que non o souberan concretar. Por isto, dediquei un intre a navegar polas dixitalizacións de Galiciana, descubrindo que, ata que apareza o contrario, a cruz si está por Claudio Guerín e foi obra dun canteiro municipal, que decidiu deixar constancia persoal do feito luctuoso.


(Recorte de El pueblo gallego : rotativo de la mañana: Ano 52 Número 18795 - 1976 xullo 30)

Inda que a caída foi o motivo de morte, a prensa da época recolleu varias posibilidades á hora de explicar por que caeu e desde onde foi.

(El Progreso: Año LXVI Número 20383 - 1973 febrero 17)

 (El Progreso: Año LXVI Número 20383 - 1973 febrero 17)

 

(El Progreso: Año LXVI Número 20384 - 1973 febrero 18)

 

Como último detalle, este xa non comprobado, deixar constancia de que nos comentaron que no bar do fondo había expostas fotos da filmación de 'La campana del infierno'.

Ai, que boa publicidade para os cines na prensa daqueles anos, verdade?


(El diario de Pontevedra : periódico liberal: Año LIX Número 22248 - 1975 noviembre 7)

Claro que si, amiguiños, prestou volver por Noia e hai que regresar con máis calma. 



sábado, 22 de marzo de 2025

Borrador para NAXDR 17 Galicia nomeada

Borrador de artigo para revista Nós, A Xente Do Redor, 17 

 

Louredo (e Galicia) nomeado

Félix Álvarez Rodríguez sxlouredo.blogspot.com

Haivos unha plataforma ben interesante na que fixarse e participar. Máis que nada porque encárgase de sustentar unha grande riqueza galega: a toponímica, a referida a nomes de lugares, xa sexan ben visibles, coma montes, xa sexan pequenos, como regos ou tacos (hortas). Esta plataforma, que podes atopar como páxina web e como aplicación para móbil (app) chámase Galicia nomeada.

 

Froito da colaboración entre a Xunta de Galicia e a Real Academia Galega, Galicia nomeada permite que calquera usuario rexistrado aporte a toponimia que coñece, enriquecida cos datos que dispoña: población relacionada, se é un accidente natural ou unha zona de asentamento humano, posibilidade de engadirlle fotos e audio ca pronunciación do topónimo,... Basicamente, ti podes rexistrarte e, unha vez che aproben o usuario, colocar nun mapa a toponimia que coñezas, sexa do ámbito que sexa. Tanto desde computadora, tablet ou móbil, podes seleccionar o lugar, nomealo, fotografalo e apuntar unha serie de datos relacionados, de modo que se conserven os nomes, as maneiras de pronuncialos e foto do lugar. Tamén hai un caixón onde podes poñer o que creas convinte, como lendas do sitio, datos de interese, tradición oral, documentos…

 

Ademais dun menú completo e intuitivo, podes porte en contacto ca xente que hai detrás, mediante correo electrónico, que che soen responder pronto e ben. 

En definitiva, unha plataforma atractiva, sinxela e preparada para que unha persoa ou grupo se poña a investigar e compartir coñecementos. Ademais, conta cun espazo interesante, onde se colocan as fichas máis consultadas e os usuarios máis activos. Por que non porse mans á obra?

 

A miña experiencia comezou con topónimos de Louredo, sendo hoxe o pobo do concello de Cortegada (Ourense) máis “toponimizado”. E o que inda falta! Gracias ás opcións xa preparadas nas fichas de cada nome e o apoio dos especialistas, puiden ir limando e afinando os aportes. Por exemplo, con dúas ou catro fotos do lugar xa está perfecto; añadir o audio, ben pronunciado, deixa para estudio a inflexión de distintas voces e acentos; a caixa de observacións ben serve para añadir documentos onde se cite o lugar ou para reseñar contos e lendas;...

 

Eu miro un pouco máis alá do persoal e penso que épocas como as vacacións de verán ou Nadal, o regreso ós pobos en fin de semana, a ocasión de festas patronais e outros eventos, non darían para unha boa recollida? Eu imaxino interesados que precorren os mesmos lugares con novos ollos e van tomando nota de todo o necesario para encher as fichas de Galicia nomeada, deixando unha preciosa escolma patrimonial para o futuro. Os mesmos colexios poderían facerse eco desta iniciativa e argallar algunhas saídas para coñecer e “toponimizar” lugares, barrios ou poboacións. Imaxinades que cada curso se cubrise un lugar diferente? Non sería interesante atoparse cos maiores e gardar memoria escrita dos seus recordos? De paso, recoller os datos catastráis e ver se cadran cos nomes que lle dan os veciños ás terras. xa non vos digo nada se tiveran acceso ás vellas escrituras onde se dá conta de herencias, compras e vendas, xunto cas historias vencelladas.

 

Porque detrás dun topónimo recordado por un maior haivos moito por descubrir. Como pasa co monte do Cotroliño, Louredo, onde algúns dicían se non viría o nome polo dun paxaro (cotrola), mentres que os especialistas de Galicia nomeada miran máis alá dos parecidos fonéticos e tiran de etimoloxía para dicirnos que, sendo un nome ben curioso, designaría un lugar alto. Ou a riqueza de Pedradas, que fai alusión a unha fonte, á poza, un camiño e as terras dun determinado lugar. Tamén a curiosidade da Pena da Misa, que non está preto de igrexa ningunha ou o misterio do barrio da Torre, ca dúbida de se existíu alí algunha construción con esa forma, a historia do derrubado cruceiro da Alfarrapa, o contiño do demo no Tabolado, os recordos de baixar por Refexón co grau para moer ou a existencia dunha coviña inexplorada na Buratiña.

 

Posibilidades temos moitas, así que ogallá teñamos un bo grupiño de esforzados “toponimizadores” que recollan os nomes antes que cantos os recorden marchen ou se perdan as súas memorias.

 

---- 

 

PD: Aquí me vexo con Miguel Blanes (foto 1) e con Miguel e Avelino (foto 2) e co número da revista xa impreso e listo para publicitar... e haberá que ir pensando nunha nova entrega!

 



 

domingo, 9 de marzo de 2025

Pintadas a Nabia en 3 lugares preto de Louredo

Recupero varias fotos de 2023 para compartir unha serie coincidente de pintadas en 3 lugares preto de Louredo: onda a capela de santa Mariña, nunha caseta de auga no Alto da Sardiñeira e na estrada de baixada a Remuíño dende A Raíña, no depósito da traída. O estilo, grafía e simboloxía son coincidentes.

A elección de lugares non é casual: un fai referencia á santa Mariña, que para o antropólogo Rafael Quintía é un trasunto da deusa Nabia, e os outros dous son puntos relacionados con auga viva, como son instalacións da auga da traída. Como mera referencia a isto, a cada grupo de fotos acompañareille un recorte que as contextualice minimamente.

Non volvín por estes lugares. E o inicio de todo foi algo tan sinxelo como pedir fotos da romería da santa, á que non puidera eu acudir en persoa, unido á casualidade de cambiar un par de días o meu percorrido habitual: o do Alto da Sardiñeira porque quería ver se dende o medio do monte se vía Louredo (cousa que non conseguín daquelas) e o outro, por entrar no concello da Arnoia por una estreita estrada que usamos moitísimo cando eramos nenos.

Nabia na contorna da capela dedicada a santa Mariña de Soutelo

O lugar con máis pintadas, que inclúen como elemento distintivo a imaxe femenina debuxada. Os elementos pintados eran o monumento a cantos fixeron posible manter a festa, o palco de música e o espazo de cociña ó aire libre.

1. Dedicatoria ós mecenas da festa, á entrada do lugar, na parte posterior

 




2. Interior do palco da música

 



3. Interior da zona de cociña o día da festa

 


Recorte da Voz de Galicia (13 de xuño 2017), con referencia a Rafael Quintía, onde se reflexiona sobre a posibilidade de que a deusa precistiá Nabia pasase á actualidade como santa Mariña.

 

-Preme se queres ler o artigo completo-

Tríscele, flor e lúa no Alto da Sardiñeira






 

Recorte dun artigo de Rafa, do Outeiro, resumindo o papel e expresións da deusa Nabia, que non só se quedaría nos vales e ríos, senón que acadaría os altos, coma este da Sardiñeira, na encrucillada dos camiños a Zaparín, A Raíña, Piñón, Refoxos e Louredo.


- Preme para lectura completa e fotos-

Tríscele e nome de Nabia na estrada Piñón-A Raíña-Remuíño

 



Visibilidade máxima, xa que mira pa estrada (non será das máis percorridas, pero, oe) e non lonxe está o río Arnoia.


 

 - Preme para ler o artigo completo-