San Benito do inverno 2021, O Rabiño IX

Chegamos ó fin destas entregas sinxelas sobre historia e historias relacionadas co san Benito do Rabiño. Nunha especie de novenario paralelo, fun pousando lecturas, fotografías e recordos que non só pretendían gardar parte da historia, poñernos ó día e compartir algo da nosa memoria popular, senón animar a que a xente se anime a compartir o que recorda e as fotos que garda. Non o conseguín, pois non houbo comentarios a estas publicacións, nin xente interesada en aportar do seu para polo por aquí para todos. De todas, queda a experiencia de investigación e publicación.

Fachada fotografa no san Benito do verán de 2006

Paulo VI, 'Mysterii Paschalis'

Dicimos pola zona que o cuco vén e marcha co san Benito. Esto refírese ás dúas festas do santo abade: 21 de marzo e 11 de xullo, festas que se manteñen a nivel popular en bastantes parroquias, pero que non están reflexadas no calendario litúrxico actual da Igrexa católica. O 21 de marzo quedou a celebración restrinxida ós benedictinos e a do 11 de xullo é a proposta para a Igrexa universal, co grado de memoria. O 1 de xaneiro de 1970 entrou en vigor o calendario renovado, que acollía cambios que se pedían dende o Vaticano II, pero que xa coñecía petición de reforma dende mediados do s. XVIII. Sabías que a festa de san Benito do 21 de marzo xa a quería cambiar de data Benedicto XIV? E non era a única. Alomenos, era o que tiña en mente a comisión deste papa para renovar o rezo da época. Con Pablo VI xa se fai realidade. De fondo estaban moitos desexos, como o de eliminar os santos que non tivesen fundamento histórico, elexir de tódolos continentes, trasladar aqueles que entrasen en confrontación na mesma data ou que desfigurasen a importancia dos tempos litúrxicos...

Durante a comuñón, o 11 de xullo de 2006

 

Sabías que na segunda edición da súa novena xa se contemplan ambas datas? É costume que se continúa a día de hoxe. A data do 21 fai referencia á da súa morte, que a Igrexa denomina dies natalis, día do nacemento ó Ceo. A data do 11 faría referencia ó seu nacemento terrenal. Así que hoxe no Rabiño e noutras parroquias van celebrar o día de san Benito, pero é unha festa que a nivel xeral, desapareceu.

Del artículo 'La renovación del Año Litúrgico y del Calendario Romano tras el Concilio Vaticano II (y II)', de José Antonio Goñi Beásoain de Paulorena.

O cambio de festas de santos descolocou parte do rico patrimonio de refráns. Esto remárcano varios autores e ata mo comentara Pemán, si, o do tempo, con quen tiven a sorte de coincidir unha tarde nos estudios da TVG. A el gústalle moito recoller ditos sobre o tempo e dicíame que a reforma do calendario eclesíastico deixara moitos deles sen sentido. Eu párome a pensar un pouco e creo que esto podía ser motivo para que os creativos saquen novos ditos, verdade?

Nos nosos pobos non desapareceu o dito que relaciona cuco e san Benito. Xunto neste recortes algunhas liñas do artigo 'Calendario y refranero, Consideraciones acerca de algunas fechas del calendario en relación con el refranero español y francés', de Jesús Cantera Ortiz de Urbin.

As dúas festas do abade corresponderían ca chegada do cuco, que é ben difícil de ver, pero que o escoitamos perfectamente, e ca súa marcha, ou, alomenos, o calar do seu canto, co cal se volve doblemente difícil de localizar o paxaro. Que se escoite o cuco é mostra, tamén, de que chegou a primavera. O cal nos leva a pensar algo curioso: por que lle dicimos san Benito do inverno cando parecería mellor que é o san Benito da primavera? Ben, os días inda son fríos e poden vin con chuvia ou xeadas, cousa que hoxe non se cumple, pois loce o sol, inda que o vento é frío.

Sabes que outro paxaro se relaciona con san Benito? O corvo! Se vas polo Rabiño, fíxate en calquera das dúas imaxes que primeiro se ven do patrono. A primeira, pequena, de pedra, xa a tes conforme enfilas cara a porta maior. A segunda, poderosa e chamativa, está no centro do retablo maior. Nas dúas, como en outras moitas representacións del, está presente un corvo, ós seus pés, cun pan no bico. Corresponde a un episodio da súa biografía, escrita polo papa Gregorio o Grande, en que ó abade danlle un pan envenenado. El, sen inmutarse, ordénalle a un corvo que sempre comía da súa man, que leve lonxe o pan e o tire onde ninguén o poida coller. O paxaro tarda ben en cumprir a orde, pero regresa da misión e recibe o alimento que acostumaba, da man do santo.

Vexamos o relato, nesta tradución actual da irmá Ana María Santángelo.

VIII. El pan envenenado arrojado lejos por un cuervo 

GREGORIO: Toda aquella región ardía ya a lo largo y a lo ancho en el amor del Señor Dios Jesucristo, y muchos abandonaron la vida del mundo, sometiendo la altivez de su corazón al yugo suave del Redentor (cf. Mt 11, 30). Pero como es costumbre de los malos envidiar en los demás el bien de la virtud que ellos no se animan a desear, el presbítero de la iglesia vecina, llamado Florencio, y que era el abuelo de nuestro subdiácono Florencio, incitado por la malicia del antiguo enemigo, empezó a sentir celos del hombre santo, a difamar sus costumbres y a apartar de su trato a cuantos le era posible. 

2. Mas al ver que ya no podía impedir sus progresos y que la fama de su vida seguía creciendo, y que además por el prestigio de su reputación muchos se sentían atraídos de continuo hacia una vida mejor, abrasado cada vez más por la llama de la envidia, empeoraba cada día, porque pretendía tener la fama de virtud de Benito, sin querer llevar su vida laudable.Obcecado por las tinieblas de la envidia, llegó al punto de enviar al servidor del Señor omnipotente un pan envenenado como si fuera pan bendito. El hombre de Dios lo aceptó con acción de gracias, aunque no se le ocultó el mal escondido en el pan. 

3. A la hora de la comida solía llegar un cuervo de la selva vecina, para recibir el pan de su mano. Cuando el cuervo llegó como de costumbre, el hombre de Dios le echó el pan que el presbítero le había enviado, y le ordenó: “En el nombre del Señor Jesucristo, toma este pan y arrójalo a un lugar donde nadie pueda encontrarlo”. Entonces el cuervo, abriendo el pico y extendiendo las alas, empezó a revolotear y a graznar alrededor del pan, como si dijera a las claras que sí quería obedecer, pero no podía cumplir lo mandado. Mas el hombre de Dios le ordenaba una y otra vez: “Llévalo, llévalo tranquilo, y arrójalo donde nadie pueda encontrarlo”. Tras larga vacilación, al fin el cuervo lo agarró con el pico, lo levantó y desapareció. Transcurrido un intervalo de tres horas, y después de haber arrojado el pan, volvió y recibió de manos del hombre de Dios la ración acostumbrada (cf. 1 R 17, 4ss).

Oración que reza todo o pobo durante a novena

Lendo a vida e feitos del, chama a atención a caridade ca que trata a todos, mentres que na mentalidade popular da zona transmitiuse unha imaxe de seriedade e temor. Por exemplo, cóntase a historia dun fiel que lle ofreceu unha cantidade de cartos se lle curaba certo mal. Foi á Misa, confesou, comulgou e ofreceu un exvoto. Ó día seguinte, xa en casa, deuse conta que o mal que tiña na pel desaparecera. Outro que viu tal milagre díxolle que ben milagreiro era o san Benito, ó cal lle respostou o agraciado que fora porque lle dera aqueles cartos ó santo. Seica ó día seguinte tiña os cartos baixo a almofada e o mal volvéralle á pel.

As festas foron cambiando e xa non son como eran, máis nestes tempos onde hai que curarse tanto en saúde. Unha experiencia bonita que moitos recordamos de cando estaba don Delmiro (+ 2011) é a comida que organizaba na rectoral. 

Asun Estévez no san Benito do inverno 2009

 Canto lle hai que agradecer ás cociñeiras daqueles días. En dúas longas mesas dispúñanse os señores curas que viñeran celebrar Misa e confesión, o sacristán, autoridades civís, xente que axudara durante a novena, amigos e ata a Garda Civil, que montaba un dispositivo de axuda para controlar o tráfico durante a mañá de festa. Un ano ata recordo que viñeran comer os dunha banda de música, de Celanova, quizás? Da mesa eucarística pasabamos á mesa convivial na que non había sitios reservados e a festa adquiría un forte tono familiar. Un ano tamén tivemos declamación poética, a cargo da poetisa Asun Estévez, que viñera dende Bueu.

Repasamos a memoria destes días e podiamos dicir que coñecemos algo máis, pero que queda bastante inda por compartir. Algunhas ideas que me quedan e que vos paso, por aquelo de se hai quen se anime a investigalas, son: repaso á iconografía en pedra da igrexa e o humilladoiro, vistazo en detalle ás campás, descubrir que hai gravado nas pedras exteriores do humilladoiro, saber a historia do relicario de san Benito, tirar cara Soutelo e recoller fotos e memorias sobre os muíños e o curioso cruceiro,... 

Relicario fotografado polas dúas caras en 2011. Exposto durante o san Benito do verán do 2006